Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej
Pośród ubezpieczeń majątkowych na szczególną uwagę zasługują ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. W teorii ubezpieczeń zalicza się je do ubezpieczeń majątkowych sensu stricte. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dotykają bowiem bardzo specyficznej grupy ryzyk.
W przeciwieństwie do ubezpieczeń mienia czy ubezpieczeń osobowych, szkody objęte ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej nie mają charakteru tak „namacalnego” i odczuwalnego bezpośrednio – nie dotyczą one szkód w naszym mieniu czy uszczerbku na naszym zdrowiu. Jednakże faktyczny zasięg ochrony takich ubezpieczeń pozostaje znacznie szerszy.
Ubezpieczenia te, chroniąc odpowiedzialność cywilną ubezpieczonego, chronią go przed skutkami finansowymi potencjalnych roszczeń osób lub podmiotów, którym ubezpieczony wyrządza szkodę i zgodnie z prawem jest zobowiązany do jej naprawienia.
Tą drogą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej chronią majątek ubezpieczonego w całości, w szczególności przed koniecznością przeznaczenia go na pokrycie takich roszczeń. Warto tu podkreślić, że ochrona rozciąga się nie tylko na istniejące materialne składniki majątku ubezpieczonego, ale również na jego przyszłe przychody czy wierzytelności. Wyczerpanie możliwości zaspokojenia roszczeń z posiadanych materialnych składników majątku i środków finansowych nie zwolni przecież sprawcy szkody z obowiązku jej naprawienia w pozostałej części z przyszłych dochodów.
Oszacowanie skali możliwych roszczeń spowodowanych wyrządzoną szkodą daje obraz zakresu oddziaływania takiego ubezpieczenia nie tylko na stan obecny, ale i na finansowe bezpieczeństwo ubezpieczonego w przyszłości.
Rozpatrując ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, można wydzielić wśród nich wiele charakterystycznych grup ubezpieczeń OC, np. ubezpieczenia obowiązkowe, zawodowe, transportowe, w życiu prywatnym, itp.
Z punktu widzenia docelowej grupy Klientów brokera ubezpieczeniowego podstawowym i najistotniejszym ubezpieczeniem jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z posiadanym mieniem i prowadzoną działalnością (nazywaną odpowiedzialnością ogólną, generalną, itp.). Dla większości przedsiębiorców ochrona ubezpieczeniowa dotyczy trzech reżimów odpowiedzialności cywilnej:
- Odpowiedzialności cywilnej deliktowej (Kodeks cywilny, art. 415 i następne), czyli odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym ubezpieczonego;
- Odpowiedzialności cywilnej kontraktowej (Kodeks cywilny, art. 471 i następne), czyli odpowiedzialności za szkody wyrządzone niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania (umowy) przez ubezpieczonego;
- Odpowiedzialności cywilnej za produkt niebezpieczny (Kodeks cywilny, art. 4491 i następne), czyli odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny – zgodnie z art. 4491, § 2 i 3 Kodeksu cywilnego – wyprodukowany bądź (w określonych w przepisach przypadkach) wprowadzony do obrotu przez ubezpieczonego.
Warto przy tym podkreślić, że praktyka rynku ukształtowała warunki ochrony ubezpieczeniowej niezupełnie tożsame z odpowiedzialnością przewidzianą przez obowiązujące prawo. Ubezpieczyciele ograniczają swoją odpowiedzialność stosując jej wyłączenia czy definiując dla potrzeb umowy ubezpieczenia takie pojęcia jak szkoda, ubezpieczony wypadek. Część z tych wyłączeń może podlegać modyfikacjom czy uchyleniom w drodze ustalenia szczególnych warunków ubezpieczenia. Do podstawowych modyfikacji tego typu należą włączenia odpowiedzialności za szkody wyrządzone pracownikom w związku z wypadkiem przy pracy, szkody wyrządzone w wyniku zanieczyszczenia środowiska czy za szkody wyrządzone przez podwykonawców ubezpieczonego.
Wprowadzenie właściwych modyfikacji warunków ubezpieczenia powinno być wynikiem wnikliwej analizy ryzyka zagrażającego ubezpieczanemu podmiotowi.
Odpowiedzialność ubezpieczyciela w ubezpieczeniach OC ograniczona jest określaną w umowie ubezpieczenia sumą gwarancyjną, stanowiącą najczęściej limit odpowiedzialności na jedno i wszystkie zdarzenia w okresie ubezpieczenia. Możliwe jest również ustanowienie limitu niższego od sumy gwarancyjnej dla pojedynczego ubezpieczanego zdarzenia, a w szczególnych przypadkach – limitu na każde zdarzenie bez ograniczenia ich liczby. Tam, gdzie jest to uzasadnione, stosuje się również mniejsze podlimity odpowiedzialności dla poszczególnych ryzyk, co bezpośrednio przekłada się na cenę ubezpieczenia.
Omawiając ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej warto sprostować dwa najczęściej spotykane błędy dotyczące ich zakresu:
- Umowne roszczenie odpowiedzialności.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, do których naprawienia ubezpieczony będzie zobowiązany zgodnie z obowiązującymi przepisami. Jeśli w drodze postanowień umowy z jakimkolwiek kontrahentem ubezpieczony rozszerzy swą odpowiedzialność ponad tę wynikającą z przepisów prawa, ubezpieczyciel nie pokryje roszczeń opartych o takie rozszerzenie odpowiedzialności - Odpowiedzialność za wykonanie zobowiązania.
W zakresie odpowiedzialności cywilnej kontraktowej ubezpieczyciel pokrywa szkody powstałe w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, czyli szkody powstałe w następstwie i pozostające w związku z uchybieniem przy wykonaniu zobowiązania. Na samym ubezpieczonym pozostanie jednak nadal obowiązek wypełnienia postanowień umowy (wykonania jej przedmiotu czy usługi) w sposób prawidłowy. Oznacza to, że ubezpieczyciel nie pokryje np. zwrotu całości bądź części ceny, kosztów naprawy niewłaściwe wykonanych prac, napraw gwarancyjnych czy zobowiązań z tytułu rękojmi, itp.
Ubezpieczenie zawodowej odpowiedzialności cywilnej
Wśród ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej można wyróżnić szczególną grupę ubezpieczeń – ubezpieczeń odpowiedzialności wynikającej z wykonywania określonego zawodu bądź pełnienia określonej funkcji. Tego typu ubezpieczenia kierowane są do osób i podmiotów prowadzących profesjonalną działalność w zakresie wymagającym szczególnej wiedzy, kwalifikacji, a bardzo często również specjalnych uprawnień.
To ubezpieczenia łączące w sobie ochronę odpowiedzialności kontraktowej, która stanowi tu ryzyko przeważające, oraz odpowiedzialności deliktowej a w niektórych przypadkach również odpowiedzialności za produkt. Co istotne, finansowy wymiar odpowiedzialności może w tym przypadku znacząco przekraczać skalę prowadzonej działalności (np. odpowiedzialność projektanta za błędy przy projektowaniu hal, biurowców, obiektów infrastruktury).
Zakres ochrony związanej z taką działalnością, zwykle wyłączony jest z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ogólnej. Lista zawodów i funkcji, dla których rynek ubezpieczeniowy lub prawo przewidują specjalne ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest długa i ulega ciągłym zmianom, wraz ze zmianami gospodarki i przepisów. Można wśród nich wymienić:
- projektanci, architekci, inżynierowie budownictwa, geodeci;
- zawody prawnicze (adwokaci, radcy prawni, notariusze, komornicy sądowi);
- pośrednicy w obrocie nieruchomościami i zarządcy nieruchomości;
- pośrednicy ubezpieczeniowi (agenci, multiagenci, brokerzy);
- agencje ochrony;
- lekarze, pielęgniarki, podmioty lecznicze (np. szpitale);
- przewoźnicy i spedytorzy;
- doradcy podatkowi i podmioty świadczące usługi w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych.
Powyższe zawody i funkcje to tylko przykłady właściwe do zastosowania ubezpieczeń odpowiedzialności zawodowej. Dla wielu z nich obowiązek zawarcia ubezpieczenia OC przewidują przepisy prawa, jednakże w obszarze dobrowolnym są to dość często pomijane ubezpieczenia, a warto podkreślić, że ubezpieczenia obowiązkowe nie zapewniają wielokrotnie wystarczającej ochrony.
